Sztuczna Inteligencja (SI) na zaawansowanym poziomie staje się rzeczywistością. Doświadczenia przełomów technologicznych XX w. wskazują, że i ten może stać się istotną podporą rozwoju gospodarczego, szczególnie w dobie negatywnych trendów demograficznych. Ze względu jednak na swoją przełomowość może za sobą nieść również negatywne skutki i problemy natury etycznej. Do obaw zalicza się przede wszystkim zastępowanie pracy przez maszyny oraz wzrost nierówności na rynku pracy (polaryzacji) na skutek lepszych kwalifikacji części populacji i jej dostosowań do zmian technologicznych, a zastąpienia pracy pozostałej części populacji o niskich kwalifikacjach wykorzystywanych w pracach rutynowych.

Teorie (oparte na danych) rozwijane od początku XXI w. starające się wyjaśnić wpływ zmian technologicznych dla rynku pracy wskazują na stopniowe ograniczanie pracy dla reprezentantów zawodów o zadaniach rutynowych oraz o mało zaawansowanych umiejętnościach. Ich obowiązki przejmuje technologia. Z drugiej strony teoria wskazuje na znaczny wzrost wydajności pracy przy wykorzystaniu SI, ale jednocześnie nieprzewidywalność jej rozwoju.

Poszukiwane zawody

Sztuczna inteligencja, jak i inne raczkujące obszary gospodarki nie są do końca formalnie uregulowane na potrzeby rynku pracy. Niemniej jednak w wielu obecnie funkcjonujących standardach klasyfikacji zawodów istnieją zawody bezpośrednio i pośrednio związane ze sztuczną inteligencją. W Europejskiej Klasyfikacji Umiejętności, Kompetencji, Kwalifikacji i Zawodów (ESCO) według stanu na początek 2024 r. istnieją trzy zawody bezpośrednio związane ze SI. Są to:

• Inżynier systemu komputerowego rozpoznawania obrazów (Computer vision engineer),
• Specjalista ds. zarządzania danymi (Data scientist),
• Projektant inteligentnych systemów informacyjno-telekomunikacyjnych (ICT intelligent systems designer).

W polskiej nomenklaturze wykorzystuje się Klasyfikację Zawodów i Specjalności (KZiS), która wyodrębnia następujące zawody bezpośrednio związane ze SI:

• Specjalista systemów rozpoznawania mowy (kod zawodu: 251905),
• Specjalista ds. rozwoju sztucznej inteligencji (kod zawodu 251908),
• Specjalista ds. uczenia maszynowego (kod zawodu 251909),
• Analityk baz danych/Data scientist (kod zawodu 252102).

Przy sporządzeniu ogłoszeń o pracy pracodawcy często nie posługują się nazwą zawodu, lecz nazwą stanowiska pracy, by móc w pełnej mierze w tytule ogłoszenia jednym krótkim zdaniem scharakteryzować zakres obowiązków zawodowych. Dostępne źródła wiedzy nt. zawodów i stanowisk w obszarze sztucznej inteligencji sugerują następujące tytuły ogłoszeń odzwierciedlające stanowisko pracy z zakresu SI:

• AI Engineer (Inżynier z zakresu SI)
• AI Ethicist (Specjalista ds. etyki w zakresie SI)
• AI Researcher (Badasz ds. sztucznej inteligencji)
• Big Data Analyst (Analityk dużych zbiorów danych)
• Computer vision engineer (Specjalista ds. wizji komputerowej)
• Data Mining and Analysis (Analityk ds. przetwarzania danych)
• Machine Learning Engineer (Inżynier ds. uczenia maszynowego)
• Natural Language Processing Engineer (Inżynier ds. przetwarzania języka naturalnego)
• Prompt engineer (Specjalista z zakresu komunikacji z modelami SI).

W 2023 r. spośród analizowanych stanowisk pracy z zakresu SI najwięcej wakatów zostało ogłoszonych w Internecie[1] dla Analityków biznesowych – 6 844 ofert pracy, Inżynierów danych – 2 454, Analityków danych – 1 694, Specjalistów z zakresu Data Science – 812 oraz Sztucznej inteligencji – 404. Najmniej ofert pracy z kolei odnotowano dla pracowników, których głównym obowiązkiem zawodowym jest eksploracja danych – 14, Specjalistów zajmujących się przetwarzaniem języka naturalnego – 50 oraz wizją komputerową – 59.

Objęte analizą stanowiska pracy można podzielić na dwie grupy. W pierwszej grupie znajdują się te, dla których pracodawcy ustawicznie ogłaszają oferty pracy. Są to: Analityk biznesowy, Analityk danych, Inżynier danych oraz obszary Data Science oraz Big Data. W 2023 r. w relacji do 2020 r. obserwowano wyraźny wzrost liczby wakatów dla tej grupy. Wzrosty były znaczne; dla Inżynierów danych – wzrost o 202,2%, Analityków danych – wzrost o 116,4%, Analityków biznesowych – wzrost o 112,3% oraz specjalistów ds. sztucznej inteligencji – wzrost o 84,5%. Szczególnie należy wyróżnić Architekta danych, dla którego liczba wakatów w okresie 2020-2023 wzrosła w największym stopniu – o 362,3%.

Do drugiej grupy trafiły pozostałe stanowiska. Znalazły się tam te, dla których oferty pracy ogłaszano sporadycznie, i najczęściej większą część wakatów stanowiły oferty pracy ogłoszone przez nie wielką liczbę dużych podmiotów. Zawody te w skali kraju nie są jeszcze poszukiwane masowo, lecz niszowo. Choć liczba wakatów ogłaszanych dla specjalistów z zakresu NLP oraz wizji komputerowej na polskim rynku pracy obecnie nie jest duża, z punktu widzenia przyszłościowego są to kluczowe obszary w nowym układzie technologicznym, gdyż generatywna SI i pojazdy autonomiczne tworzone są m.in. przez tego typu specjalistów.

Poszukiwane kompetencje

Spośród kompetencji dotyczących obsługi SI największym zapotrzebowaniem pracodawców cieszyło się w 2023 r. programowanie w języku Python. Zidentyfikowano ją wśród najczęściej poszukiwanych umiejętności dla 10 z 11 wybranych stanowisk. Relatywnie najczęściej umiejętność posługiwania się językiem Python wymagano od Specjalistów zajmujących się uczeniem maszynowym – 76,9%, przetwarzaniem języka naturalnego – 66%, Specjalistów z zakresu Data Science – 62,3%, inżynierów danych – 54,5% oraz Specjalistów z zakresu Big Data – 51%. Na drugim miejscu pod względem częstości występowania była umiejętność posługiwania się językiem zapytań SQL. Ta kompetencja pojawiła się wśród najczęściej wymaganych umiejętności dla 9 z 11 wybranych stanowisk. Najczęściej umiejętności posługiwania się językiem SQL poszukiwano w ogłoszeniach skierowanych do Inżynierów danych – 56,8%, specjalistów Big Data – 56%, Architektów danych – 52,1%, specjalistów Data Science – 51% oraz specjalistów zajmujących się eksploracją danych – 50%. Istotna z punktu widzenia pracodawców była również umiejętność posługiwania się językiem programowania Java. Język ten pojawił się wśród najbardziej poszukiwanych umiejętności dla 8 z 11 wybranych stanowisk. Relatywnie najczęściej język programowania Java poszukiwano w ofertach związanych z przetwarzaniem języka naturalnego – 32% ogłoszeń o pracy, skierowanych do Architektów danych – 22%, związanych z pracą z dużymi zbiorami danych – 20,6%, uczeniem maszynowym – 16,1% oraz inżynierią danych – 15,3%. Wymaganie dot. umiejętności pracy z oprogramowaniem służącym do konteneryzacji pn. Docker pojawiło się wśród najczęściej poszukiwanych umiejętności w przypadku 6 stanowisk z 11. Kolejnym wysoko cenionym językiem programowania był język do obliczeń statystycznych R. Pojawił on się wśród najczęściej poszukiwanych umiejętności dla 5 z 11 stanowisk.

Zidentyfikowano również umiejętności specyficzne dla poszczególnych stanowisk pracy. Przykładowo od Analityków danych pracodawcy wymagali posiadania umiejętności opracowywania i wdrażania rozwiązań opartych na modelach analitycznych, umiejętności przygotowania wizualizacji danych, umiejętności pracy na dużych zbiorach danych i modelowania danych, umiejętności stawiania i weryfikowania hipotez biznesowych oraz testowania nowych rozwiązań. Od specjalistów z zakresu wizji komputerowej pracodawcy wymagali m.in. umiejętności tworzenia algorytmów i pracy z OpenCV, wiedzy w zakresie wizji komputerowej i uczenia maszynowego, wiedzy z zakresu embedded computer vision (w tym obsługi interfejsów kamer), zaawansowanej wiedzy dot. sieci neuronowych, doświadczenia w kalibracji kamer, znajomości algorytmów analizy obrazów i/lub chmur punktów 3D (detekcja obiektów, segmentacja, śledzenie itp.). W ofertach pracy skierowanych do Specjalistów zajmujących się przetwarzaniem języka naturalnego wymagane były: umiejętność zbierania danych z Internetu oraz wyszukiwania informacji, wiedza na temat narzędzi i algorytmów NLP, doświadczenie w przetwarzaniu języka naturalnego (klasyfikacja tekstu, lingwistyka korpusowa, analiza tekstu, analiza sentymentów, ekstrakcja informacji), doświadczenie w zakresie budowy i przygotowania do wykorzystania w biznesie modeli opartych o przetwarzanie języka naturalnego. W ofertach skierowanych do specjalistów ds. uczenia maszynowego z kolei poszukiwane były: wiedza nt. algorytmów uczenia maszynowego i uczenia głębokiego, umiejętność tworzenia i optymalizacji modeli statystycznych oraz algorytmów AI/ML, umiejętność pracy z nieustrukturyzowanymi danymi, umiejętność przetwarzania wszystkich typów danych, wiedza z zakresu statystyki.

Wśród najczęściej poszukiwanych umiejętności wskazanych w ofertach pracy w Polsce w 2023 r. dotyczących obsługi SI znalazły się:

• Umiejętność pracy i obsługi produktów i usług z zakresu technologii chmurowych: Amazon Web Services, Google Cloud Platform oraz Microsoft Azure (w tym Azure DevOps, Azure HDInsight, Azure SQL oraz Azure Synapse),
• Umiejętność napisania skryptów z wykorzystaniem języka programowania oraz języka skryptowego: Python, Java, SQL, R, C++, Scala, C, DAX, Javascript, C#, Bash.
• Umiejętność pracy z oprogramowaniem informatycznym: Docker, Kubernetes, SAS, SAP, Jenkins,
• Umiejętność pracy z oprogramowaniem do wizualizacji danych: Power BI, Tableau,
• Umiejętność pracy z bazami danych: PostgreSQL, produkty Oracle, Microsoft SQL Server, MongoDB, NoSQL, Apache Cassandra,
• Umiejętność pracy z bibliotekami z zakresu uczenia maszynowego w języku Python: pyspark, pytorch, tensorflow, pandas, scikit-learn, keras,
• Umiejętność pracy z systemami operacyjnymi: Linux, Windows Server,
• Wiedza dot. paradygmatów, koncepcji i obszarów informatycznych: Wizja komputerowa, Przetwarzanie języka naturalnego, Uczenie maszynowe, Sztuczna inteligencja, Big Data, Business Process Model and Notation (BPMN), Extract, Transform, Load (ETL), Agile (metod zarządzania procesem produkcji oprogramowania), Wizualizacja danych, Inżynieria danych, Analityka predyktywna, DevOps,
• Inne umiejętności informatyczne (umiejętność pracy i obsługi): Microsoft Excel, Systemy kontroli wersji Git (w tym GitHub oraz GitLab), Apache Hadoop, Apache Kafka, Apache Spark, Databricks, Apache Airflow, Confluence, Jira, Terraform, BigQuery.

Na które umiejętności SI zapotrzebowanie wzrasta najszybciej? Umiejętności o największym wzroście zapotrzebowania wśród pracodawców w 2023 r. w relacji do 2021 r. są następujące:

• Umiejętność programowania w języku Python (wzrost o 26,4 p. proc.),
• Umiejętność napisania skryptów w języku SQL (wzrost o 23,9 p. proc.),
• Umiejętność pracy i obsługi produktów i usług od dostawcy rozwiązań chmurowych Amazon (Amazon Web Services) (wzrost o 12,3 p. proc.)
• Umiejętność pracy i obsługi oprogramowania do konteneryzacji pn. Docker (wzrost o 13,2 p. proc.)
• Umiejętność pracy i obsługi produktów i usług od dostawcy rozwiązań chmurowych Google (Google Cloud Platform) (wzrost o 15,4 p. proc.)
• Umiejętność pracy i obsługi produktów i usług od dostawcy rozwiązań chmurowych Microsoft (Microsoft Azure) (wzrost o 10,1 p. proc.)
• Wiedza z zakresu przetwarzania języka naturalnego (przeciętny wzrost 14,9 p. proc.)
• Umiejętność pracy z biblioteką pyspark (wzrost o 11 p. proc.)
• Umiejętność pracy z oprogramowaniem Apache Spark (wzrost o 11,6 p. proc.).

Sztuczna inteligencja przejmuje wiele obowiązków pracowników. Istnieje wiele przesłanek do stwierdzenia, że SI będzie jednak stanowić wsparcie, a nie przeszkodę na rynku pracy. Konieczne jest jednak uwzględnienie SI w działalności gospodarczej, jak i w rozwoju kompetencji pracowników.

Wyniki badania kompetencji wskazanych w internetowych ogłoszeniach o pracy skierowanych do zawodów związanych ze SI na europejskim rynku pracy wskazują na to, że wiele kompetencji, które są niezbędne do wykonywania czynności zawodowych nie są kompetencjami stricte z zakresu SI, lecz są kompetencjami okołoinformatycznymi ogólnego użytku (np. umiejętność wykorzystania arkuszy kalkulacyjnych lub znajomość biznesowych systemów ICT). Niektóre z tych kompetencji pojawiają się dość często w innych ofertach pracy niezwiązanych ani ze SI, ani z informatyką. Co więcej, na przestrzeni ostatnich lat częstość występowania tego typu kompetencji wzrosła. Z punktu widzenia kształcenia studentów na kierunkach zarówno związanych z informatyką i sztuczną inteligencją, jak i innych niezwiązanych z nowoczesnymi technologiami istotne jest nauczanie tego typu umiejętności, aby móc zapewnić silną pozycję absolwentów na rynku pracy.

Autorzy: Robert Pater, Herman Cherniaiev, Zyta Hosa, Konrad Szocik

---

[1] Opracowanie własne na podstawie danych z portalu https://www.pracuj.pl/